Lo languissiái, l’esperavi. Aquel trentenat de fuelhas es arribat l’autre matin. Coma a cada còp barrutli d’una pagina a l’autra, revista generala dels articles propausats. M’acari als mots crosats de Quim, (Lo un orizontal l’ai cercat un moment). E puèi comenci de legir, n’i a per totes los gostes, musica, cançons (aqueste còp especiala Brassens, cultura, literatura, personatges del mond d’ Òc. E tot aquel recampament de textes, en grafia Alibertina solide, dins totas las diversitats linguisticas de l’Òc, es aquò que m’agrada lo mai. Passam del Bearnés al Provençau, del Lengadocian al Lemosin, del Gascon al Niçard, l’autre còp i aguèt quitament una bilheta del Domenge en Lengadocian Orientau, òsca! M’avisi que las dessemblanças entre totes aqueles biasses de dire son teunas. Me rendissi compte que fin finala, fasent un esfòrç l’autre se compren, e qu’aquò sembla a una polida lesson de vida, de convivencia. L’autre es disparièr mas coma nos semblam!
A còsta pas gaire, 25.00€ de l’an per sostenir aquela publicacion de tria, un resumit en qualques paginas de la diversitat culturala Occitana. Trantalhetz pas pus de vos abonar. I a tanben la version en linha: Lo Diari de crompar!
Tchinghiz Aïmatov (Autor) ; A. Dimitrieva e Louis Aragon (Traductors)
Djamilia es una femna que viviá dins lo Kirghizstan. Es bèla. Lo pel long, los uelhs en forma d’amètlas, que brilhan quand ritz. Sembla una fòrça viva qu’emana de la natura que l’environa. Fa ligam amb ela. Una natura un pauc salvatge, amb de tradicions implantadas dempuèi de sègles.
La novèla se debana pendent la guèrra. I a pauques òmes al vilatge. Doncas femnas e enfants menan dura vida. Djamilia foguèt maridada segon las tradicions es a dire, en seguida d’un raubatòri, a caval, pel que serà son òme, (aimat ? o non ?).
Son òme es partit a la guèrra, quatre ans fa. Un jorn arriba Danïïar. Un òme nafrat, dins son còr, dins son ama. Vivon dins de iortas. Cabals e carretons de grans a l’entorn. Es l’enfant Seït, que segon la tradicion, (que se sona : l’adat), dèu velhar sus la femna de son fraire. Es el que nos conta l’istòria. Aqueste jove de 13 ans, que coneis pas aqueste sentiment, descobrís lo primièr aquesta meravilhosa e imprevesibla istòria d’amor, entre Djamilia e Danyar, ligada a la votz, al cant, prigond e desesperat d’un òme per sa tèrra … puèi segurament per la vida. L’escritura es totjorn dins la retenguda. Aqueste enfant que coneis pas lo sentiment amorós, ressent aqueste desir que li sembla lo meteis qu’aqueste que li dòna l’inspiracion de dessenhar e pintrar. Aragon ditz l’inspiracion del poèta, tanben. Coma o ditz meravilhosament Aragon dins la prefacia, « tot nos es contat de l’interior ». Es pas un reportatge ; es la vida vidanta, viscuda a travers las amas e tanben çò que m’agrada particularament, a travèrs los dessenhs de l’enfant.
Djamilia fena
La fugida
Dins lo film, de 1958, que foguèt realisat, en blanc e negre, los dessenhs de l’enfant, en color, prenon una granda plaça.
Lo cant de Danïïar, que tòca tant los còrs de Djamilia e de Seït, pensi que dèu èsser pròcha del raconte de l’epopèa de Manas, pels Akyns. Poetica e epica. Epopèa de Manas : https://www.youtube.com/watch?v=f4GB-nuV7Tc
Djamilia sembla venguda un modèl prigond, per las femnas d’aqueste pais. En 2018, Aminatou Echard, realisatritz a encontrat un cinquantenat de femnas per escambiar amb elas, filmar, e parlar de lors vidas, de las tradicions e de lors pensadas. Cossí percebon lor istòria, e la de Djamilia. Cossí resistisson ? Lo passatge pel personatge de Djamilia li permetèt de liberar la paraula de las femnas. Lo rapt de la nòvia ? Lo manca de moneda per la dòt ? Es un subjèct delicat…Tre 1920 lo rapt venguèt enebit per la lei. Ont ne son ? Ont n’es l’emancipacion de las femnas, a l’ora d’ara ? Filmat en super 8 ; 2 a 3 mn per cada bobina. Filmòts cortets deliberadament. https://www.arte.tv/fr/videos/081088-005-A/djamilia-rencontre-avec-aminatou-echard/
Foguèt un bonur per ieu de poder tornar legir aquesta polida istòria, e en mai en occitan. Grandmercé a Alan Roch.
Un lop d’Alaska que torna e vira dins sa gàbia, al zòo, encontra un enfant d’Africa. Cadun dins sa solesa, cadun dins son tristum
Mas quand l’amistat se nosa, las causas se desnosan e se racontan. E quin raconte ! Cadun va poder entreveire uèlh dins uèlh, e ressentir, còr a còr, lo desrotlament de l’istòria de l’autre, al mai prigond de son unic uèlh.
Istòria d’uèlhs, d’agach, de vejaire. Dels patiments partejats, ne sortiràn mai fòrts, reconfortats, amb un agach mai agusat.
Per ieu, es una mena de conte filosofic, poetic e tanben terapeutic.
Coma o disiá lo Princeton de Sant Exupery/Princeton : « Se vei plan sonque amb lo còr. L’essencial es invisible pels uèlhs ».
Mas se sèm pessimistes, podèm conclure que l’òme es pièger qu’un lop.
Editor : Nathan (La Poësia), mas a l’ora d’ara sembla agotat. L’ai manlevat a la Mediatèca de Sant Bauseli de Montmèl ; o tornarai lèu)
Felip del Collectiu : Fontbona Alternativa per l’ajuda e los conselhs tecnics que nos porgèt. Sens aquela ajuda benlèu que lo nòstre blòg seriá pas nascut. Podètz clicar sus l’image per visitar lo siti del Collectiu.
Joaquim Blasco/Quim Candèrs, escrivan, traductor e professor que finta las decas e nos dona las corregidas. Grand mercé a el que nos afortís dins la lenga nòstra. Escriguèt darrièrament, « Cronicas de Camparièrs » que ne podètz trapar un article sul blòg. http://escambisenoc.org/2021/01/23/cronicas-de-campariers/
Mas tanben revirèt, – de l’espanhòl a l’ occitan : 6 novèlas de Miguel de Cervantes – e del portuguès a l’occitan : José Maria Eça de Queiroz
En mai d’aquò, escriguèt un libre de mai trilingue, amb dos CD : un en occitan, un en espanhòl. Le trompe-l’oeil/L’engana-l’uèlh/El efecto (Edition : Edite moi ! )
Dins l’avertiment a la debuta del libre, l’autor explica qu’a escrit còma se parlava sul Causse del Roergue autrecòps. E ai de dire qu’es fòrça agradiu de legir. Evidentament, i a de mòts estranhs, e la grafia e un pauc diferenta del Lengadocian mas tot se compren plan planeta. L’escritura es agradiva e l’istòria se debana logicament, evidentament amb de peripecias pus o mens grèvas,
Aqueste libre foguèt publicat en 1968 e 1970 en 2 tomes a compte d’autor. Uèi n’en forman qu’un.
Dos libres : « EU », e «Negrelum » de Miquèla Stenta
Veni de legir : EU, de Miquèla Stenta. Es un bonur per ieu de trobar aqueste libre, en seguida a la lectura de Negrelum. (Editor : L’Aucèu Libre)
Ja, per Negrelum foguèri suspresa per l’autora. Enfin, aviái finit per trobar qualqu’un que gausa parlar d’un biais vertadièr, (e sens pas ges d’eufemismes), de çò que son los darrièrs moments de la vida. Sens pas res amagar de la vida vidanta. En occitan, avèm totjorn sonat un gat, un gat ! Benlèu qu’es mai delicat de téner aqueste parlar, quand se tracta de la seuna de maire. E sustot lo jorn ont devenèm los paires dels nòstres paires que son dependents de nosautres coma s’èran devenguts los nòstres enfants ! En mai d’aquò, coma ditz Miquèla : « Cal tener lo còrs que s’escapa. » E aprèp lor despart, nos demòra de far un trabalh de memòria, prigond e respectuós.
Testimòni : Mercé a Miquèla Stenta per aqueste libreton que m’ajudèt fòrça pendent lo primièr confinhament, ont ai fach un trabalh d’acompanhament, pendent un mes, al prèp de ma maire, que tomba ara, de mai en mai, dins una dependéncia prigonda. Per ieu, aqueste libre, es una pepita !
Ara, lo libre : « EU », me sembla una mena de resson, de complement de Negrelum, un pauc coma un miralh de doas fàcias. Miquèla nos ditz qu’es « un prètzfach d’arqueologia memoriala ». Tre la debuta, nos fasèm un image dels personatges a travers la dicha de las fòtos. Descripcions cortetas acompanhadas de còps de qualques poèmas que nos permeton de completar las nòstras representacions a nòstre agrat. Poèmas remirables qu’apondon colors, bruches, odors, prèp de l’estanh ; mas que nos desplaçan tanben dins l’espaci e lo temps. Lo retrach d’EU se dessenha a flor e a mesura dels racontes de sa vida vidanta.
Editor : l’Aucèu Libre/ Se ne volètz crompar, vos aconselhi los dos d’un còp. Coma lo ditz Joan-Lois Blenet dins sa Cronica occitana del 21 de febrièr : Aquestes libres, editats per l’Aucèu Libre, « fan gaireben la talha d’un telefonet » « Melhora alternativa, al pivelatge d’internet que nos clava de tròp. » http://lauceulibre.com/?q=node/2
(De legir, de crompar, de porgir, abans lo 8 de març*, jornada de la femna ; se que non per lo 8 de març, de l’annada seguenta, o per una autra escasença !)
Mercé a Paulina Kamakine, qu’a corrut totes los camins de Tèrra d’Òc per encontrar 36 poetessas occitanas.
A prés lo temps d’escotar caduna, per nos ne far un pichon retrach, fidèl, prigond e condensat. Aquesta antologia es presentada dins totes los dialèctes ; e en bilingüe, per ne facilitar la compreneson per totes.
E vaqui mon retorn de legida, sul darrièr libre de Serge Tisseron : « Le jour où mon robot m’aimera »
Evidentament, coma lo ditz Mr Tisseron : « Mon robòt m’aimarà pas jamai ; mas ieu, o poiriái creire !» E alara mas relacions als autres umans serián pas las meteissas. Dins una video, Serge Tisseron nos parla de robòts actuals que donan de grands servicis dins d’espitals ; al prèp d’ainats, e de malauts.
Mas i a totjorn de problemas etics de resòlvre. Los grands riscs :
Ganhar en autonomia, çò que perdèm en libertat.
Los risques d’augmentar las inegalitats, en causa del prètz.
La perta d’emplecs, e la necessitat de se formar.
Lor prestar de capacitats qu’an pas : lo còr, las emocions, çò que los vendeires nos faràn creire.
Lo risc de Robòt dependéncia, e doncas de preferir la maquina a l’uman.
Lo risc de la simulacion, amb los umans ; es a dire adaptar lo mòde de foncionament dels robòts als òmes.
Novèls mots : ChatBòt/Charrar amb un Robòt ; SexBot/Robòt Sexual ; CoBòt/Robòt Collaboratiu. – Los robòts nos parlaràn un pauc coma s’èran d’enfants, nos pausaràn de questions ; çò que nos farà benlèu creire que son benvolents, atentius, amistoses… ! Non, es sonque lor programacion. – Caldrà pas doblidar que quand parlam al robòt, parlam pas a la maquina, mas al programator, que la manipula ! – La demanda de Serge Tisseron es la non introducion de robòts terapeutics, mas d’otisses creatius e recreatius. Lo terapeut es l’uman, e non pas lo robòt. Nos cal pas far colhonar amb de reclamas messorguièras. – Caldriá presentar lo robòt totjorn atudat, e non alucat. Cadun pòt alucar la maquina. Lo robòt es pas autonòm. As sonque l’autonomia que li foguèt donada. Los botons devon èsser accessibles ! E poder s’atudar, sens surpresa, sens simular la pèrta de vida ! Evidentament que tot aquò es intencional per fin que lo robòt siá totjorn alucat, e dona mai d’informacions al programator sul nòstre mòde de vida ! Ditz tanben que li caldriá poder quitar la piuse, per que poscam èsser segur qu’es vertadièrament atudat. – Mercé a Serge Tisseron que nos convida a soscar per botar en plaça una charta etica de la relacion òme/robòt ! – Cal èsser actius e reactius, abans que los industrials deciden de çò que nos vòlon impausar ! – La societat de deman serà çò que ne farem.
Per ieu, es un plaser vertadièr de legir aquestas cronicas de Quim. Me fan cabussar dins mon enfancia, en cò dels grands, prèp de Sanch Inhan (« saint Chinian »). Tot sembla çò meteis que dins lo vilatge de l’autor, dins lo besierenc : las vendemias, se levar d’ora, menar sa rega ; lo dentista, amb las dolors dels suenhs ; lo primièr còp que vegèrem la mar ; lo vilatge, sos estatjants e sas pachacas…
I a de detalhs truculents e risolièrs que nos tornan los personatges encara mai atrasents.
Sentissèm dins los retraches, a travèrs los mots emplegats, un prigond respèct del poble. Nos parla del rude trabalh dels pichons vinhairons. Podèm realizar la curiositat de l’enfant per las diferentas lengas : catalan, castilhan, francés, e patés, amb sos diferents dialèctes. Se compren mièlhs cossi l’autor es vengut un especialista de las lengas : professor e traductor. I trobarètz lo vejaire critic de Quim, sas reflexions societalas sul passat, sas comparasons amb la realitat actuala, e sas projeccions sus l’avenidor.
E tot aquò amb son umor costumièr, sa lenga de tria, e sas referencias culturalas.
(Los cruciverbistas afogats de sos mots crosats i trobaràn son biais costumièr d’evocar : de dire sens dire e de ne pensar pas mens !)
L’istòria es coneguda, un escocés camina del Monastièr, un vilatge pròche del Puy en Velay fins a Alais. A aquesta epòca se fasiá pas de passejada pel plaser. Adonc en 1878, Robèrt-Loís Stevenson comencèt son viatge al fin de septembre. E caminèt durant 11 jorns. Nos raconta cossi se desbana la caminada. Cossi se fa enganar per Modestina l’asena que porta son sac.
E tanben nos raconta lo monde qu’encontra sul camin. Doblida pas de far de grandas mangiscas a miegjorn e sovent pren le camin tard dins la tantossada. De còps dormís jos las estelas e d’autras dins d’albèrgas.
Mon vejaire
M’agradèt fòrça aqueste libre, la revirada me sembla de bona qualitat, aisit a comprendre. Lo vocabulari es simple e agradiu a legir. Benlèu es perque soi caminaire, èri dins mon element.
Lo site utiliza los cookies per vos permetre una visita mai agradiu e vos permetre de tornar mai rapidament. En cliquetant sus "òc", acceptatz l'utilizacion de TOTES los cookies.
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may affect your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
