Retorn sus legidas : Djamilia
Tchinghiz Aïmatov (Autor) ; A. Dimitrieva e Louis Aragon (Traductors)
Djamilia es una femna que viviá dins lo Kirghizstan. Es bèla. Lo pel long, los uelhs en forma d’amètlas, que brilhan quand ritz. Sembla una fòrça viva qu’emana de la natura que l’environa. Fa ligam amb ela. Una natura un pauc salvatge, amb de tradicions implantadas dempuèi de sègles.
La novèla se debana pendent la guèrra. I a pauques òmes al vilatge. Doncas femnas e enfants menan dura vida. Djamilia foguèt maridada segon las tradicions es a dire, en seguida d’un raubatòri, a caval, pel que serà son òme, (aimat ? o non ?).
Son òme es partit a la guèrra, quatre ans fa. Un jorn arriba Danïïar. Un òme nafrat, dins son còr, dins son ama. Vivon dins de iortas. Cabals e carretons de grans a l’entorn.
Es l’enfant Seït, que segon la tradicion, (que se sona : l’adat), dèu velhar sus la femna de son fraire. Es el que nos conta l’istòria. Aqueste jove de 13 ans, que coneis pas aqueste sentiment, descobrís lo primièr aquesta meravilhosa e imprevesibla istòria d’amor, entre Djamilia e Danyar, ligada a la votz, al cant, prigond e desesperat d’un òme per sa tèrra … puèi segurament per la vida.
L’escritura es totjorn dins la retenguda.
Aqueste enfant que coneis pas lo sentiment amorós, ressent aqueste desir que li sembla lo meteis qu’aqueste que li dòna l’inspiracion de dessenhar e pintrar. Aragon ditz l’inspiracion del poèta, tanben.
Coma o ditz meravilhosament Aragon dins la prefacia, « tot nos es contat de l’interior ».
Es pas un reportatge ; es la vida vidanta, viscuda a travers las amas e tanben çò que m’agrada particularament, a travèrs los dessenhs de l’enfant.
Djamilia fena 
La fugida
Dins lo film, de 1958, que foguèt realisat, en blanc e negre, los dessenhs de l’enfant, en color, prenon una granda plaça.
https://www.youtube.com/watch?v=uDk_TOzgAg4
Lo cant de Danïïar, que tòca tant los còrs de Djamilia e de Seït, pensi que dèu èsser pròcha del raconte de l’epopèa de Manas, pels Akyns. Poetica e epica.
Epopèa de Manas :
https://www.youtube.com/watch?v=f4GB-nuV7Tc
Djamilia sembla venguda un modèl prigond, per las femnas d’aqueste pais.
En 2018, Aminatou Echard, realisatritz a encontrat un cinquantenat de femnas per escambiar amb elas, filmar, e parlar de lors vidas, de las tradicions e de lors pensadas. Cossí percebon lor istòria, e la de Djamilia. Cossí resistisson ?
Lo passatge pel personatge de Djamilia li permetèt de liberar la paraula de las femnas.
Lo rapt de la nòvia ? Lo manca de moneda per la dòt ? Es un subjèct delicat…Tre 1920 lo rapt venguèt enebit per la lei. Ont ne son ?
Ont n’es l’emancipacion de las femnas, a l’ora d’ara ?
Filmat en super 8 ; 2 a 3 mn per cada bobina. Filmòts cortets deliberadament.
https://www.arte.tv/fr/videos/081088-005-A/djamilia-rencontre-avec-aminatou-echard/
Per ne saupre mai : una entrevista d’Aminatou Echard, a la BULAC, dins la bibliotèca aprèp la projeccion del documentari.
https://www.youtube.com/watch?v=Z8yZOV_S4p4
S’avètz d’informacions complementàrias, de comentaris, trantalhètz pas per los nos mandar, (mercé per avança), a :
bonjorn@escambisenoc.org