Lo mot èra « Tissós »

Una dolor atissosa** (Cristina) 
Quin dòl ! Quina dolor !Aprèp la pèrda de son òme, la Marineta se trapèt un dòl al genolh.Lo «ge-nolh», que se ditz en francés : « ge-nou ». Es pr’aquò que los especialistas parlan d’una dolor entre lo « je » e lo « nous ».Tre la debuta, la Marineta èra plan d’acòrdi amb aquesta analisi : li caliá trobar una plaça novèla, entre ela e los autres. Abans èra la mitat d’un coble. Ara li manca sa mitat, e doncas, amb sa pata garrèla cèrca son equilibri novèl.
Mas ont se tròba la dolor ? Dins lo ligament ? Plan amagada dejós lo menisc ? Se vei pas res…Dins lo cap ? Qual o sap ? Los mètges tròban pas grand causa…E la Marineta patís.Sustot qu’aquesta dolor es atissosa…Se passeja fins al pè, puèi se’n  torna en naut de la camba. Arriba quand es pas lo moment : siá pendent una ceremonia oficiala, siá a la mitat de son camin de passejada « cagaraulada » …Cada 500 mètres se pausa per bolegar lo pompilh ! Cadun i va de son bon conselh : « Te cal te pausar !» « Te cal te bolegar !» Mas siá que se pause, siá que se bolegue, la dolor atissosa torna. 
Urosament, fa d’occitan. Son darrièr cors foguèt memorable. Son professor propausèt la lectura d’una pèça de teatre, amb dos actors, e que se sonava : « L’aperitiu* » …La Marineta deguèt far lo personatge : Dos, e sa vesina lo Un. Lo Dos, cercava d’ont veniá sa dolor. Demandèt l’ajuda del Un. Mas lo Un, trobava pas res…Questionament prigond per espepissar la causa de la provenença del patiment..que dins aqueste tèxte transita tanben pel genolh del Dos.  (cacalasses dins lo grop d’occitan !) Lo Dos pensa que benlèu… son darrièr aperitiu… ? Lo Un cerca mai que mai la causa d’aquesta dolor barrutlaira…lo pè, los pompilhs, lo cap…Fin finala, lo verdicte del Un, que ressentís las meteissas dolors, tomba. Es l’existéncia , la consciéncia d’èsser. 
Lo Un e lo Dos, decidisson de festejar aquesta trobalha a l’entorn d’un aperitiu. 
La Marineta quita lo cors d’occitan en pensant que son professor es un devinaire, e que lo rire e los cacalasses qu’acompanhèron aquesta lectura, ajudan fòrça a luchar contra las dolors atissosas. En dintrant en cò seu, se preparèt un aperitiu de tria, per festejar aquò ! 
*L’aperitiu : (T- Dubillard Rotland – Andrieu Cristian – Teatre-Édite-moi, 2021)
**Tèxte dedicat a mon professor d’occitan D.C
……………………………………………………………………………………………………………………..
Lo Gal Desvariat (Joan-Peire)  
Èra un vilatge amolonat sus son suc, una tropelada de teulissas entornejadas a l’entorn de sa glèisa quilhada au pus naut de la piramida. D’aquela glèisa Peire Ròques n’èra lo campanièr. Per caladas, andronas e mercat degun i disiá atal, non per lo monde Peire Ròques aviá d’escais-nom « Glaset ». De campanier coma Glaset n’aviá pas cap dins tot lo ròdol a l’entorn  per far tindar las campanas, per far resclantir lo clas coma o fasiá. Pas que d’ausir son biais de far tindar se devinava qual o quala èra defuntat. O podèm dire Glaset èra un tissós de la campana, un virtuós del batalh.
Ailàs, vengut vièlh demorava sord coma un araire! Adieu clochar(1) delicat e campanetas finas, a cada angèlus, vèspras e autras messas Glaset fasiá donar lo « plenum »(2) e sonar a brand a ne far rompre lo trinhon.
S’endevenguèt qu’un coble de pissa-vinaigre francimandejaires del parlar ponchut crompèron un ostal vinhairon pas gaire luònh de la glèisa. Aqueles dos n’aguèron lèu un confle d’aquel çaganh campanejaire. Lo tipe qu’èra chicanier(3) de son trabalh, un dels mai cranes avocat del barrèu Parisenc, aviá lo braç long coma lo departament. Faguèt donar lo rampèl de totas sas coneissenças, ministre, prefècte e patin-cofin. Lo comandament venguèt de naut, lo conse e lo municipi n’aguèron pas d’autre lèser que de rendre mudas las campanas. Los quite pic, repic e mièja devián se calar, lo paure Glaset ne faguèt una depression. Lo tipe e la tipèssa s’imaginavan se’n tirar atal, espèratz un pauc la seguida. 
Pròche de lor ostal, demorava Damian Alarí lo fustièr. Per carrièras o sus la placeta degun i disiá atal, non, dins lo vilatge Damian Alarí aviá d’escais-nom « Gasta-bòis ». Gasta-bòis el, èra un tissós de la pesca a la mòsca. Ras de son ostal, dins un pichòt codèrc Gasta-bòis arribava un parelh de galinas e un gal de pesca de las plumas mirgalhadas. O sabètz pas benlèu, un gal de pesca es pas un gal que se mena a la pesca d’estanh o de ribièra, non! Es un gal causit per la qualitat, la beutat de sas plumas que servisson per fargar de mòscas falsas que elas servisson per pescar los peisses. Aquel gal èra vengut òrb de vielhum. Se podiá pas pus acotir las galinas fasiá encara resclantir son quiquiriqui pas gaire mai que dos o tres còps cada matin. Au meteis temps que se calèron las campanas, lo gal semblèt venir baug. D’un còp se prenguèt per un chòt e se botèt a quiquiriquejar a tota ora de la nuòch! Los dos Nordistas que ne venián fòls faguèron mandar l’òrdre al municipi d’arrestar sulcòp aquel rambalh nuòchenc. 
Lo conselh municipal, dins una amassada extraordinària cercava una solucion de pas bon trapar, vist que gasta-bòis aviá avisat lo monde : Lo primièr o la primièra que se sarrava de son gal  lo o la desquilhava d’un còp de dotze. Se podiá aisidament creire que son fusilh lo gardava cargat de longa pròche d’el. Las oras passavan dins la sala municipala dins un silenci soscadís a pro pena trebolat pel din-din del relòtge. E quicòm  de pas creire es del relòtge que venguèt lo lum ! 
« Me damne aquò’s segur de cec qu’es lo gal pòt pas pus destriar lo jorn de la nuòch. Aperavans se fisava al tindar de las campanas, ara que son mudas lo paure es completament desvariat ». Lo conselh propausèt a l’unanimitat d’i porgir a res-non-còsta un relòtge que tinda e barraca que tot s’arrengue atal! Foguèt la bona solucion, solucion de verai, es lo cas d’o dire, mitat gal mitat galina qu’agradèt pas al coble de reborsièrs.
En mai d’aquò lo capelan, un de la vièlha, per recaptar son aver e per tornar menar las fedas esmarradas dins la jaça del Bon Dieu, aguèt la michanta idèa de far avisar los parroquians pel cridaire municipal. Per un còp lo conse foguèt encantat d’a fons per aquela idea del capelan, d’unes maldisents diguèron qu’o faguèt per far enrabiar lo coble de romegaires. Es atal qu’abans cada ofici los naut-parlaires de la comuna bramavan lo rampèl dins lo vilatge tot. Los Parisencs, pecaire, s’engalinèron d’autant mai qu’al venir de la sason bona los petancaires comencèron de se recampar sus la placeta per far a las bòchas. Las menas s’esperlogavan tard e d’unas lengas de pelha afortiguèron que los jogaires fasián trucar las bòchas mai fòrt que de costuma per far rebatre un pauc la cròia del coble de renaires. Aquò, es lo cas d’o dire, trepassèt las bòlas!
Las relacions Parisencas aguèron pas lèser d’intervenir qu’aqueste an l’estiu venguèt de per avança e las cigalas se peguèron a molonadas sus las platanas qu’ombrejavan lo vilatge. Los dos cuòls cordurats, aquela tinda es lo cas d’o dire, demandèron sul pic de far atudar al pus lèu aquel bronziment « cigalier ». Quand aprenguèron que n’aviam per dos o tres meses decidiguèron de mudar los catons per la vilassa. De bescantaires afortiguèron que lor agradava mai lo petaradís dels carris, vai te’n saupre! Que que ne siá damatge per eles qu’a Glaset, pecaire, li tornèt pas la gana de far tindar, aviá perdut lo vam. Lo gal trepassèt de vielhum sens clas ni trompeta. Als petancaires assucats per la toforassa quitament de ser, lor agaradèron melhor de demorar davant la television. Per las cigalas…. 
(1)Clochar/clocar : truquar la campana amb lo batalh (Tresor dòu Felibrige)
(2)Plenum : far tindar totas las campanas al meteis temps
(3)Chicanier : escais-nom dels avocats 
……………………………………………………………………………..
Enfants tissóses (Ròsa) 
1958  
Aquò se passèt una tantossada que sembla d’estiu jos l’ombreta dels amoriers e dins la frescor que donan las fonts que rajan a costat de la maire. Es sola amb sos nenets qu’an sonque un an entre eles: una dròlla, l’ainada de cinq ans e un dròlle de tres. La maire es a descoscolhar una molonada de peses que se demesís pas tròp, aprèp li caldrà prener las agulhas per contunhar lo pullovèr qu’es a brocar per son òme que li fa besonh per l’ivèrn. Mas los enfants la daissan pas tranquilla: un còp es la granda que ditz: 
«- Mamà vòli anar a la ribièra ». 
Li respond : « Veirem quand aurai  agotat los peses, vai te’n jogar amb ton fraire! » 
« -Vòli pas, rebeca la dròlla,  que tira la fauda de la maire e a mai son delantau… 
«-Mamà ai fam… » Es pas l’ora… quand de còps torna se suspendre aital… Lo dròlle sembla tròp savi, la maire, d’ont es, lo vei pas, daissa las agulhas e la lana amb los peses e  s’arbora:
« ont es lo pichon? »
Lo sona : «-Andrèu, Dedonèt ont siás? »  Fòra de l’ombrina dels amorièrs fa una calorassa que disi pas… E lo Dedonèt se mòstra en risent qu’èra amagat darrièra un muret «
-Mamà fau a l’escodon ! »
«-Torna aquí que m’as fach paur! Ont as mesas tas pichòtas veituras, jòga amb elas e daissa me trabalhar. » Mas lo dròlle torna, risent e corrent,  s’amagar dins lo jardin, sa sòrre se torna penjar al davantal de la maire tre que s’es sietada…
« -Vòli anar a la ribièra, vòli I anar ! O Vòli ! » La campaneta del portal tinda
« -Es mameta, es mameta…. Mameta vòli anar a la ribièra.. Non,  vòli far a l’escodon … » Se tustan, se peltiran, se botan a plorar. 
« -Se continuatz o dirai a Papà ! Mamà t’o disi son tissoses coma de moscas d’ase, aquels enfants, deman la granda anirà a l’escoleta, que uòi es dijòus e quand son aquí los dos pòdi pas faire mon trabalh de l’ostal… A d’astre lor paire de trabalhar, a sonque lo bon costat dels enfants soi  ièu que me calcini la sang…. »
Se lèva, a pas acabat de descoscolhar los peses, la Mameta es a s’i metre que ditz a sa filha :
« Te’n fagas pas, o vau far, vai-te’n te passejar amb eles prèp de la ribièra, trobaretz un luòc per far a l’escodon totes tres e per prener un pauc de frescor los pes dins l’aiga e acabaràn de te conflar » 
2040 
Aquò se passa una tantossada de junh es pas encara l’estiu mas la calorassa s’es espandida d’en pertot a l’entorn de l’ostal. Dempuèi  lo mes de junh de l’an pebre que i aguèt mai de 40 grases al termomètre fa parier cada prima e los meses d’estiu òm pòt pas demorar defòra  levat se bufa lo marin….
Los amorièrs tenguèron bon, acarats al manjapera Xylotrechus chinensis que venguèt aquí per lo pòrt de Seta.
Una femna d’un trentenat d’ans fa de lard sus una cadièra longa jos lor ombrina. I a pas cap de piscina, que foguèron enebidas fa un quinzenat d’annadas pels particulièrs. Per se refrescar cal anar a la municipala: lo bon costat es que coma aquò los joves son forçats de lèvar lo morre de dessús lors telefonets et de parlar amassa. Los dròlles de la femna son pas a l’ostal, es la setmana ont son en cò de lor paire, que los parents se son despartits aital coma un molon d’autres e aquò faguèt pas escandal tal coma se passava a la debuta del segle passat encara. Doncas la femna que trabalha en visio a l’ostal se repausa la jornada acabada. Trabalha quatre jornadas per setmana, cinc oras per jorn. Cocanha, per ara espèra sa bona amiga que pòt pas far son trabalh a l’ostal, ela, es mètge que son totjorn pas pro nombroses. Ne profiècha que, se sos enfants son a l’ostal, la fan virar canturla, tan son tissoses. L’ainat se servís de la bariòta a braç per prener sas aisinas e las amagar dins lo jardin e cerca que cercaràs….  Lo pichòt fa son flòc de tot per l’atissar : passa lis e dubrís la canela d’aiga que raja la mitat del jorn dins lo jardin puèi la carrièra, qu’es la polícia rurala que sona per o dire. Pren unes cisèls e copa de papièrs importants, n’i a totjorn uèi. Tant aima la maire per se repausar legir un libre, un que parla del temps passat dins la lenga qu’an tornat trobar e que parlan e escrivon totes, la lenga d’aquí, es pas necite dire l’occitan. A costat de sa cadièra longa a empilats un libre de Vernet, un de Laus, un de Roqueta Max e mai un de Roqueta Ivès e a amai un de Marineta Mazoyer, de Paulina Kamakina de Loisa Paulin, de Josí Guillòt, de Marcela Delpastre, d’Anna Regord, de Miquèla Stenta, de Miquèla Cabayé-Ramòs, de Josiana Ubaud  e ca…aima tanben tornar al segle XIX amb la poesiá de Lydia  Wilson de Ricard que parla del Lez et de las bugadièras de  Grabels…Cal far la causida aquò ven de la bibliòteca de sa grand, per ara i a tanben un molon d’autors e autoras contemporanèus que son bon de legir… Lo Lez se porta melhor uèi que dins lo temps de sa grand : an tombat totes los immòbles grandasses qu’èran a tocar l’aiga e i a de dralhas e de pradas per se passejar luònh de la circulacion automobila d’aquel temps…
E dire que se disiá quand èra pichona que la lenga èra a morir e a mai qu’èra jà al cròs.  Li caldrà abenar la pila. Mas a lo temps… 
………………………………………………………………………………………..
Mon paure grand ! (Magui) 
Lo dimècres 30 de Novembre :  » Lo tèni! L’ai ! Lo tèni ! Aquel capudàs que de longa, me fasiá cercar,cèrca que cercaràs! »
Dempuèi un mes, lo cèrqui ! lo cèrqui  menimosament, sistematicament, religiosament, lo cèrqui aicí e ailà, prèp e luenh, dins los bosques e dins lo campèstre, dins los libres coma suls ecrans, dins mon lièch, de còps! Pasmens l’ai aicí, sul pic de la lenga, sota los dets, a la poncha del gredon ! »Crèsi que lo tèni, coma aquel jorn, lo 5 de novembre. Mas sufís que los cans japen darrièr un singlar, qu’una mosca d’ase tavanege, pegosa, a mon entorn, que lo politicaire a la tele ne’n vòlga pas desmòrdre….e zo!…M’a passat de testa !
Lo 10, l’aviái totjorn pas. Es pas que siái una maniaca, une capuda, una testarda, non ! cresi pas. Amb un vam que fa tremblar, me descarcassi, estrambordada per sonar las amigas, los vièlhs, la ninèia, los paures e los mai-paures, los rics e los mai-rics, los saberuts e los mens-saberuts, mas totes se descoratjan lèu, e me daissan tombar. 
A la Santa Catarina, rescontri un garrèl carpinhaire, aissable e crespant, que s’entestardís, aquel testaràs, de cercar de mots per sa testudassa de muòla que lo fa corrér, per descauçar la vinha, lo jorn ont a sas dolors. E mai que renega coma un carretièr enrabiat, jamai pronóncia lo mot famós tant desirat. Tre ièr, ma vesina me convida per una afachada, de vesprada. Pòrti la cartagèna. Dins un canton dos adòs s’afogavan dins una ajusta descabestrada e sens fin de Nintendo. Viran pas la testa ! Rai ! Ièu, aquela enquèsta me trabalha, la tòra me mina, e me tafura. Ai lo moral al ras das pimparèlas. Per sostar l’angoissa metafisica, e duradissa que me quicha las tripas, me dobrissi lo còr, e, plan assetada dins un cadieràs davant la padèla traucada, conti a mos amics la quista bauja que me tavaneja dempuèi un mes.
Alara, lo papet, s’escacalassa, bèu un dedal de cartagèna e fa :  » Bon dieu! Es segur, siás plan la felena de ton grand, lo paure Tissós ! « .