Libertat,

Quin polit mot quand es respectat.
Dempuèi qualques meses avèm pas arrestat
De pensar qu’es un pecat
E qu’avèm pas lo drech, nimai lo sòmi aviat
De nos comportar a nòstre agrat.
Entre lo morre mascarat,
E lo dever de solidaritat,
O encara lo mutisme demandat,
Òm es plan avançat !
Libertat,
Quin polit mot quand es respectat.

(Catarina)

---

Quin siás tu Libertat ?

Per d’unes, siás una nocion qu’es del domeni de l’individualitat.
Vòlon anar pertot dins lo mond.
Vòlon ausir la musica fins al cap de la nuèit.
Vòlon rotlar tant lèu que possible sus totas las rotas.
Vòlon anar dins los magasins cada jorn, quitament lo dimenge e los jornsdefèstas.
Vòlon crompar tot çò que lor fa enveja, quitament sabon qu’es marrit per la planeta.
Vòlon crompar sus internet, quitament un fum de monde lor ditz qu’es marrit per los comèrcis locals e l’emplec.
Vòlon aver tot sul pic.
Vòlon que lors enfants sián liures de far tot çò que vòlon a l’escòla.
Vòlon çaquelà que lors enfants aprengan fòrça bèlas causas a l’escòla per far d’estudis e devenir qualqu’un d’important.
Vòlon èsser liures de far tot çò que lor agrada sens se demandar s’es coerent e s’es plan per los autres.

Per d’autres, siás una nocion mai complicada.
Siás un duèl entre l’individual e lo collectiu, lo ieu e los autres.
Lor agradariá d’anar pertot dins lo mond, mas sabon qu’es marrit per la planeta. Lor agradariá d’ausir la musica fins al cap de la nuèit, mas sabon que la vesina a besonh de dormir perque se desvelha d’ora per anar far lo recapte en çò dels autres.
Lor agradariá (o non) de rotlar tant lèu que possible mas sabon que poirián deroïr una familha.
Lor agradariá d’anar dins los magasins cada jorn, mas sabon que los que trabalhan dins aquestes magasins Volrián plan demorar a l’ostal amb lors familhas lo dimenge e los jorns de fèstas.
Lor agradariá de crompar tot çò que lor fa enveja mas vòlon protegir la planeta.
Lor agradariá de crompar sus internet mas vòlon que los que trabalhan dins los magasins vesins poscan conservar lors emplecs.
Lor agradariá d’aver tot sul pic mas sabon qu’es pas rasonable.
Lor agradariá que lors enfants sián liures de far tot çò que vòlon a l’escòla mas sabon plan, que per aprene, cal tanben ausir çò que ditz la regenta o lo regent.
Lor agradariá que lors enfants aprenguèsson fòrça bèlas causas a l’escòla per èsser instruches e devenir qualqu’un de ben.
Lor agradariá de far tot çò que vòlon mas pòdon pas oblidar de pensar als autres.

Libertat siás plan complicada !
Benlèu qu’es la declaracion dels dreches de l’òme qu’a rason a ton subjècte : La Libertat consistís a poder far tot çò que nòi pas als autres.
Mas calriá pas que d’unes s’ajudèsson dels uns per asservir los autres.

(Nadia)

---

Libertat

Qué causir …
A la crosada dels camins :
Lo mai conegut ?
O lo camin de travèrsa ?
Quin o sap ?
Qué causir …
Demorar dins sa zòna de confòrt ?
O ne sortir, per experimentar,
De novèls camins ?
Qué causir …
Seguir los motons ?
Far lo pijon ?
O decidir de pas tornar mou-jon ?
Qué causir …
Gardar sa Libertat ?
O la comprar,
Contra un daissatz-passar ?
Mas la Libertat,
Es pas de vendre!
La volètz prene,
Ma libertat ?
Mas, es pas de prene !
Es ancorada al mai prigond de ieu !
E en cadun de nosautres.
La Libertat ?
Es la lutz,
Al cap del pertús !

(Cristina)

Publicat sul Jornalet poèma, fotò, e mp3.

---

La Clau de la Libertat

Las braias reversinadas suls pompilhs, los solièrs ligats pels correjons que l’i pendolejavan pel còl, Pèire s’avançava dapasset dins l’aiga. Aquí dins la frescor de l’ombra del pont sabiá qu’i demoravan de lòcas. Èra a mand d’i escampar la linha ras d’una cava de còp que se per astre una vodriá pas s’i becar a l’anquet, quand ausiguèt quicòm tombar dins l’aiga. Se sarrèt per veire : negada dins un palm d’aiga, Pèire avisèt una clau, probable qu’un o qu’una l’aviá tombada del pont. Lo dròlle levèt lo cap e bramèt al mond qu’i caminavan dessús qu’aviá trapat una clau, degun l’agachèt pas.

Aquela clau qu’ara teniá dins la man li semblèt pesuga, una clau d’un còp èra, enriquesida d’ondraduras de ferramentas complicadas. Pèire tornèt en cò sieu qu’aviá fach fogaça amb los peisses e faguèt veire la clau a la maire.

– «Aquela clau es estranha », li venguèt ela, « sembla anciana, d’ont pòt venir ? »

– « Benlèu qu’es la clau d’un palais, d’un castèl bèl o al mens d’un ostal de mèstre? » Respondèt lo dròlle

Pèire recaptèt la clau dins sa cambra, cada ser la manejava coma enfachinat. E cada ser laguiava la maire alassada de sa jornada de trabalh amb las meteissas questions que lo tafuravan : D’ont veniá, a qual èra? N’èra segur aquela clau aviá quicòm d’i far comprene. Cada dimenjada pus lèu que de fringolejar amb sa mia, de veire sos amics, Pèire s’atissava amb sa petroleta de far lo torn del ròdol a l’entorn en cèrca de palais, castèls o autres ostals bèls. Demandava, trucava a las pòrtas, questionava, arrestava las gents, fasiá veire la clau. Anava de mai en mai luònh, de còps tornava tard, d’autres tornava pas cap. La maire se rosegava.

Puèi un sèr n’arribèt una de marrida. Pèire s’èra arrestat dabans un ostal vièlh, aviá trucat a la pòrta e coma degun respondiá pas faguèt la colha d’ensajar d’obrir amb sa clau. De l’ostal ne sortiguèt, enrabiat, un sarrapiastre dardenós que l’i susavan los picalhons e que prenguèt lo dròlle per un panaire. Los dos s’agantèron, dins la riòta lo vielh tombèt sul cap e ne demorèt estavanit. De la paur Pèire volguèt fugir, mas de vesins qu’avián vist la carpinhada l’arrestèron e sonèron los gendarmas.

Lo jovent foguèt engabiat una nuòch, per astre lo vièlh aviá pas res, pas mai qu’una nhòcassa sus la clòsca e volguèt pas portar lo pet. En mai d’aquò los vesins afortiguèron qu’èra vertadièrament un accident e los gendarmas davant l’explica faguèron pas mai per aquela cagada de jove. La maire venguèt quèrre Pèire, a sa sortida li tornèron sos afars e sa clau qu’un gendarma per trufariá li diguèt : « E vaquí la clau de la libertat ! »

Quand passèron sul pont, Pèire demandèt a la maire d’arrestar lo carri, dobriguèt la fenèstra e escampèt la clau dins l’aiga. Una clau simbòl de libertat, pfff, vai te’n veire!

(Joan-Peire)

---

Que vòl dire libertat?

Quand èri jove, a 18 ans, me’n anèri de l’ostal, del vilatge, del país. Mos parents m’avián dit : « aprèp lo bachilierat poiràs far çò que vòles, mas avant nani ». Donca aviái ganhat ma libertat. L’endeman dels resultats me passejavi sul pòrt, veire los batèus. n’aviá un qu’aparelhava lo lendeman. Cercavan un òme jove per completar la còla. Ai telefonat als parents per lor dire e m’embarguèri.

Sul naviri, ajudavi tot lo monde: cosinièr, mecanician, e patin e cofin. Se ditz mòssi, lo darrièr embarcat fa totes los corrògs.

Amb aqueste batèu faguèri tres o quatre campanhas pròche de San Peire e Miquelon per pescar de merluça. Soi pas jamai tornat a l’ostal. Escriviái als parents dos o tres còps per an. Entre las campanhas demòravi en vila per profiechar del monde, de la musica e de las femnas. Aprèp m’embarquèri sus un «bananièr», un naviri que fasiá lo viatge pendular entre Panama e Lo Havre pel transpòrt de las bananas. Eri cosinièr, una plaça agradiva mas dificila, quand la còla aimava pas lo plat, ne’n aussissiái parlar…

Un jorn decidiguèri de demorar a Panama, aviái una calinaire m’installèri amb èla un momenton. Una vida de libertat a trabalhar sul pòrt, o dins de restaurants franceses per far «couleur locale». Aviái lo temps de res, totjorn a cercar de l’obratge per pagar lo loguièr, la mangisca, e las festas, cada jorn festejar e beure… Me caliá de moneda per la fèsta donca trabalhavi un molon mas èri liure de m’enanar? Quand voliái.

Un jorn mon fraire m’escriguèt qu’aviá besonh de mon ajuda, los parents èran a la retirada mas tròp en mal estat per trabalhar encara. El ne’n podiá pas pus amb la bòria. N’aviá son cofle. Se sentissiá presonièr de la tèrra e dels vièls. Sa femna aviá decidit de s’en anar viure al vilatge pels enfants aviá dit mas n’aviá son cofle de la solituda e de sa mairastra. Mon fraire voliá viure aval mas voliá pas traïr la familha. Alara me prepausèt de tornar viure ailà per trabalhar amb el a la ferma e far quicòm amb l’ostal, de torisme rural benlèu.

Pel primièr còp prenguèri l’avion. E rau, sul causse, a la bòria directament. Aprèp mai de quinze ans d’ausencia pas res aviá cambiat, la natura èra la meteissa.

Ai reabilitat lo fenial a tres quilòmetres del mas. Pòdi far çò que vòli ailà, i a degun per verificar. I a una pista de dança e organizi de concèrts amb los amics musicians. Ai pas besonh de grand causa de mai. Per de que soi autonòme en electricitat, aiga e mangisca e evidentament, de la lenha per me caufar n’i a pro.

Cada jorn veni veire los vièlhs, pel dinar fau la cosina e mangi amb eles quand la maire refonfonha pas tròp. Si que non disi qu’ai quicòm a far e zo defòra, vau manjar dins l’òrt al solelh quand fa bel temps.

Uèi m’agrada fòrça cultivar la tèrra, reconstruir lo capmàs e m’ocupar de las bestias. La tèrra m’a perdonat mon abséncia, ela jutja pas. Aicí conèissi cada pèira, cada arbre, cada bruch, cada cambiament de vent. Tot es a sa plaça. Quand soi amb las fedas, contempli la montanha, los nivols e la corsa del solelh.

Fin finala soi mai liure uèi que sul naviri o en la vila ont èri tot lo temps a far quicòm, e tot lèu lèu. De segur, i a res a far aicí al despart de contemplar la natura, noirir las bestias e recoltar de tot çò que se manja dins la garriga, rescontrar los vesins e festejar lo vivent. Mas aqueste res es plen de vida, de paciéncia, de bonur.

(Florença)

---

Libertat ( lo conte : « L’oiseau de pluie », « l’aucèl de pluèja », revirat per Nadet)

L’istòria se passa  dins un pichot vilatge d’Africa, a pas plogut dempuèi fòrça temps, tot es sec : la font, la ribièra, los òmes van  quèrre l’aiga dins un vilatge vesin cada jorn…… las gens se calcinan : Quora arribarà la pluèja? Los dròlles son maluroses pòdon pas jogar dins la ribièra….. Samba a 10 ans sa grand li conta sovent de contes e subretot ‘l’aucèl de la pluèja’ es el que mena la pluèja amb son cant melodiós ‘plui.plui.plui.’….. Demanda a sa grand : perqué  l’aucèl de pluèja es partit d’aquí ? sa grand li ditz : va veire lo grand Savi sus la plaça del vilatge : Quand Samba arriva sur la plaça, lo Savi es assetat  sus sa cadièra davant la pòrta de sa casa. Samba lo saluda amb crenta : Me podètz dire se aviam l’aucèl de pluèja dins notre vilatge, se cantava per nosautres auriam la pluèja ? òc respond lo Savi, auriam la pluèja, l’aiga per asagar los prats…… Sambi a una idèa : anarà quèrre l’aucèl de pluèja dins lo bòsc….. Pren un saquet  e aquí lo vaquí partit…. camina, camina…. Lo trapa l’aucèl de pluèja, lo mena dins lo vilatge, los òmes li an fach una  gàbia mai que  bèla sus la plaça….. mas l’aucèl a refusat de  cantar …….1 jorn, dos, tres…… Samba es tornat. Li conta son istòria, lo Savi lo pren  per la man e l’embarra dins sa casa e partís …Quand lo ser  dobrís  sa casa, Samba es  tot en plor …. deuriás cantar li diguèt? Ai pas enveja de cantar perque soi embarrat… As  la vertat, Samba ;  vai sus la plaça e dobrís la pòrta de la gàbia…… Es çò que faguèt…. L’aucèl partiguèt e se botèt a cantar son cant melodiós « plui.plui.plui » e la pluèja arribèt….

(Nadet)