Tèxtes del talhièr d’escritura d’octobre, « Castanhas »
Las castanhas (Sèrgi)
« Aqueste, ne farèm quicòm se los pòrcs lo prenon pas per una castanha ».
Segur qu’o aviá ausit un e un autre còp de son pepin. E se l’umor a repeticion de l’aujòl agaçava de mai en mai la familha, el, l’aimava ben. De las castanhas, lo sovenir qu’aviá remontava a cada auton, quand las fuèlhas començan de s’emporporar e de jaunir, quand la tèrra sent encara mai la tèrra quand lo pè la cauca. N’anavan amassar amb son pairegrand dins la castanheda qu’avián. Li explicava qu’abans, quand èra pas mai grand qu’el, a aquel moment de l’annada, aquel endrech èra un vertadièr formiguièr. « Se pòt dire que n’a fach viure e noirit fòrça familhas nòstra castanheda e quitament segurament las a sortidas de faminas ».
Las muretas que servissián a retenir la tèrra e orientar las aigas d’escolament s’afondran d’ara enlà. Tant de mond qu’amassavan las castanhas, e ara « siam dos, tu e ieu». Disiá aquò amb una imperceptibla tristesa que lo pichon percebiá pasmens.
Son filh, sa bèla-filha, s’interessavan pas mai a las castanhas, ocupats qu’èran a gerir las afars de lors vidas complicadas. Manjarián amassa ça que la una castanhada, una afachada, una bajana. Quant de còps encara? La vida a la castanheda aviá desapareguda, la vida de la castanheda anava desaparéisser, el tanben anava desaparéisser.
Mas per l’ora i aviá las castanhas qu’amassava amb son felen. Deviá pas pensar a autra causa qu’a aqueles moments pichòts de bonaür. E qui sap se fabricava pas tanben de sovenirs per el ?
« Papé ? Perqué i a aquel pelós a l’entorn de las castanhas ?!! Que cal totjorn prene un tròç de fusta per las sortir senon òm se pica los dets!!! »
« E coma farián las castanhas per se protegir ?! A qué creses que servís lo pelós ?! ».
De sovenirs? Segur que ne fabricava lo vièlh. Èra, el, lo mainatge, coma aquela castanha pichona, son papet èra son pelós, malgraciós d’un còp a l’autre, rugós, gaire aimable sustot amb los que podiá pas pifrar mas tant dòç, segur e « sécure », essencial per el, per la castanha pichona qu’èra.
Tant que ne seriá atal, los pòrcs serián pas prèstes de lo devorar.
CASTANHA (acrostic de Josie)
Campestre boscat e silenciós
Aimi sas colors d’automne iranjadas
Segur que tombaràn abans l’ivèrn
Tota la natura va s’endormir dins qualques setmanas
Aprèp las vendièmas e la culhida dintrada
Novembre davant la chimenèia que flameja
(H)A, quin plaser de tastar aquel vin
Amb las castanhas rostidas dins la padena traucada.
Las castanhas (Cristina)
Las castanhas, per un molon de gens evòcan las odors de la bona mangisca, las rostidas dins la padena traucada, que negrejan las mans, o benlèu las bolhidas que caliá pelar sens se cremar los dets, abans de las saborar.
Mas per ièu lo remembre mai prigond, e mai ancian, quand èri drolleta, son las sacas de tela de jute, pesugas, plenas de castanhas, que mon paire tornava dins l’ostal. La maire ne gardava sonque un pauc, per nosautres, mas lo demai, benlèu un centenat de quilòs, o mai, aviái comprés que seriá vendut al Dock Meridional. Pensi que mon paire fasiá una mena de tròc. Menava de castanhas e tornava amb un molon de merças alimentàrias, o non, (e benlèu de moneda ? Aquò, o sabi pas).
Tornava, de còps, ambe de bananas, d’iranges, de bonas causas que la nòstra maire comprava pas pro sovent, segurament per manca de moneda. Menava tanben per el, de camisas a carrèus, caudas, pel trabalh, e tot çò que la maire li aviá demandat.
Semblava lo portaire d’un present de nadal. Un còp grandets, nos demandava de l’ajudar a las amassar, pendent las dimenjadas. Ieu, s’aimavi lo luòc de son castanhal entre Sanch Inhan e sant Pons, trobavi que los pelons que nos fissavan los dets èran tròp desagradius !
Me remembri ambe quina paciéncia, a la fin del repais del ser, lo paire podiá quitar la pel d’aquestas castanhas cuèchas, pendent d’oras entièras, qu’èrem cinq enfantons a taula en aquel moment, per nos porgir un plenponh de castanhas, prèstas a manjar !
Remembre plen d’amor e d’un pauc de tristum.
CASTANHAS – Castanhada (Cristian)
Dins mon pais natal de Gavaldan (Gévaudan entre Margeride et Aubrac) ont los estatjants se sonan « Gabalos », los castanhièrs creisson pas, perque l’altituda es a l’entorn de 800 à 1000 mètres. Dins l’ancian temps los estatjants avián una autra cultura que los Cevenòls (raiòls).
Es a dire que lo castanhièr èra l’aubre a pan dins las Cevenas. Alara que dins mon país i aviá un molon de culturas variadas : trufas, chauls, ravas, e puèi d’ elevatges de lapins, galinas, guits, aucas, colombs e fin finala de pòrcs, vacas e bedigas (mas pas de cabras), e las castanhas èran per nosautres un produch rare.
En fin d’auton, o quand fasiá meschant temps, èra l’ora de nos ne far manjar una bona platada. Ma maire fasiá coire una olada de castanhas dins l’aiga. Aprèp, un còp refrescadas, nos metián a las plomar per las manjar, fòrça confidas pendent 2 o 3 oras dins lo lach de las nòstras vacas.
E tanben, a la velhada, fasiam grasilhar de castanhas dins une padena traucada sus las brasas de la chaminèia. Un gòt de vin nos ajudava a engolir aquestas bocadas farinosas e partissiam al lièch plan confles.
Aviam lo drech de nos regalar d’aquò dos o tres còps dins l’annada, pas mai, perque las chaliá crompar sul mercat de « Marujè »(Marvejols), que mos parents èran pas rics e que « siam » (o qu’erem) una familha nombrosa.
Se ne voliam mai, nos chalià davalar del Gavaldan aprèp lo mont Lausèra per ne poder trobar d’aquelas castanhas, e n’amassar per nòstre regal. Aqui se ne podià amassar un molon, de còps tanben anavam ne quèrre dins las valadas d’ Olt e de Tarn cap a l’Aveyron.
Descoberta de la davalada (Florença)
Aviá escrich un tèxt sus los esfòrces desvelopats pels païsans en cò meu per reviscolar la castanhaïcultura mas ièr èra lo darrièr dissabte del mes, LO jorn d’alucatge del forn banal del masatge per manjar de pizzas amassa. Vos pòdi dire que descubriguèri quicòm…
Erem pas un fum, la pluèja èra de la partida e a descoratjat lo monde mas i aviá qualques pizzas de manjar, de tartas a la cogordeta-brandada, de merguèz, la meu còca e evidentament de que beure coma cal : punch, vins roge e un pauc d’aïga.
Octobre es la davalada, e çò que davala sus los faissas alentorn son las castanhas. Lo Claudi, un ancian del canton, nos menèt un bosin de sas recòltas de castanhas. Aviá tanben menat la padena castanhadoira amb una palanca grandarassa, utís essencial per botar dins lo fuòc.
Doncas aprèp las pizzas e tota la mangisca menada generosament pel monde, foguèt lo moment tant esperat de las castanhas. Alara zo de la fusta dins lo forn per reviscolar lo fuòc e aver una bèla flambada, e vaquí la padena plena per dessús.
E pof paf! Las castanhas petan joiosament, craman un pauc!
E zo dins de papièr jornal e a coar…
Es a dire se sietar dessús un momenton, cinc, detz minutas aquò depend de la resisténcia del que coa, quand n’a son sadol e lo cuol cramat, e ben es l’ora de manjar las castanhas que son plan bonas.
Caudas juste çò que cal e se pelan aisidament.
De segur cal pas oblidar de beure un veirat de Cartagèna!
Los cevenòls presents me diguèron qu’èra indissociable.
Guinhada: Joan-Peire
